Economische groei wordt bepaald door naar het binnenlands bruto product (bbp) te kijken. Het bbp is gelijk aan de totale toegevoegde waarde van alle in een land geproduceerde finale goederen en diensten. Toegevoegde waarde is de waarde van de goederen of diensten minus de waarde wat er bij de productie is verbruikt. In plaats van naar de productie te kijken is het bbp ook een optelsom van de consumptie door huishoudens, de consumptie door de overheid, de investeringen en de uitvoer, minus de invoer. Naast het gebruik van bbp om de economische groei te meten, wordt bbp ook gebruikt om economieën te rangschikken of om het aandeel van een bepaald land in de wereldeconomie te meten. Het bbp is niet de enige manier om de economie te meten, zeker niet als ook het welzijn van de bevolking moet worden bepaald.

Kritiek op bbp als maatstaf

Er is al lange tijd kritiek op het bbp als de bepalende factor om de omvang van de economie te meten. Senator Robert Kennedy stelde in 1968 al dat bbp alles meet, behalve datgene wat het leven de moeite waard maakt. Bbp kijkt uitsluitend naar de monetaire waarde van de productie en zegt niets over wat al is geproduceerd. De herstelfase na een natuurramp wordt gezien als extra groei, terwijl de kapitaalvernietiging door die natuurramp niet wordt gemeten. Ook oorlogen zijn een impuls voor het bbp, maar zijn toch niet goed voor het welzijn van de bevolking. Bbp zegt verder niets over de daadwerkelijk toegevoegde waarde.

Zo kregen tot voor kort de Chinese provincies elk jaar groeidoelstellingen van Peking opgelegd. Die top-down groei kon daardoor meteen na de afloop van het jaar op 1 januari worden bepaald. In zo’n geleide economie is er daarom ook geen enkele reden om te twijfelen aan de economische groeicijfers. Wel werd op een gegeven moment in een Noord-Chinese provinciestad economische groei gerealiseerd door de hele stad vol te zetten met bomen. Die bomen werden gekocht in een streek die meer dan 1.000 kilometer zuidelijker lag. In de eerste winter vroren al die bomen dood. Hier is wel sprake van economische groei, maar dan wel zonder dat de lokale bevolking er veel mee opschiet. Het mag duidelijk zijn dat onzichtbare hand van de vrije markt altijd wint van de zichtbare hand van de overheid.

Productiviteitspuzzel

In het bbp zitten geen zaken die geen prijs hebben. Huishoudelijke arbeid of vrijwilligerswerk is economisch gezien zinloos. Zaken die geen prijs hebben, zijn niet door het bbp te meten. Dit zorgt er onder andere voor dat productiviteit ook steeds lastiger is te meten. Vroeger werd bij het verzenden van een brief de waarde van de postzegel gezien als groei van het bbp. Nu hetzelfde bericht gratis via een e-mail wordt verzonden, telt het niet meer mee in het bbp. De economie krimpt dan, terwijl diezelfde economie juist veel productiever is dan voorheen. Dit is onderdeel van productiviteitspuzzel. Iedereen ziet overal om zich heen sterke productiviteitssprongen, alleen niet in de productiviteitscijfers.

Externe effecten

Ook externe effecten worden niet meegenomen in het bbp. Vervuiling, verlies van biodiversiteit, uitputting van grondstoffen etc worden niet in rekening gebracht. De klimaatcrisis zorgt pas voor extra economische groei als deze crisis wordt bestreden. Op de bestrijding ervan is namelijk een prijs te plakken. Elke handeling in de economie heeft in meer of mindere mate een impact op de samenleving. Door niet te kijken naar de output (bbp), maar naar de impact krijgt men een beter beeld van het totale welzijn. Nu hebben veel overheden de neiging om het gedrag van de vrije markt te corrigeren of te beteugelen. Veel beter is om zaken die nu nog geen monetaire waarde hebben, voortaan te gaan beprijzen. Daarna moeten de keuzes dan wel overgelaten worden aan de vrije markt.

Gross National Happiness Index

Er zijn ook andere manieren om de economie te meten. Een daarvan is de Gross National Happiness Index dat onder andere wordt gebruikt in Bhutan. Dat kijkt naar psychologisch welzijn, gezondheid, onderwijs, tijdsbesteding, culturele diversiteit en veerkracht, goed bestuur, vitaliteit van de gemeenschap, ecologische diversiteit en levensstandaard. Nu zijn dat niet allemaal zaken waarop eenvoudig een prijs kan worden geplakt en die waarde is ook nog eens in hoge mate cultureel bepaald. Tegelijkertijd is het voor economische beleid natuurlijk een veel betere maatstaf dan bbp. De overheid heeft een belangrijke rol om de vrije markt in goede banen te leiden en daarmee het groeipotentieel van de economie te optimaliseren. 

Zelfs de Verenigde Staten zou nog wat van Bhutan kunnen leren, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheidszorg en onderwijs. Door er voor te zorgen dat elke Amerikaan toegang heeft tot goed onderwijs en goede gezondheidszorg wordt het economisch groeipotentieel geoptimaliseerd. De overheid moet dus niet zelf ingrijpen in het BBP. Dat moet overgelaten worden aan de vrije markt. De overheid moet de ideale randvoorwaarden scheppen. Een optimale bbp-groei is dan niet meer dan een gevolg. 

BBP en winstontwikkeling

Voor beleggers is bbp een zeer relevante waarde. De winsten van bedrijven zijn namelijk sterk gecorreleerd met de ontwikkeling van het bbp. Op lange termijn volgen de koersen van aandelen uiteindelijk die onderliggende winstontwikkeling. Door oog te hebben voor externe effecten (positief en negatief) en de korte termijn focus op het kwartaalkapitalisme te negeren, verbetert de winstontwikkeling op langere termijn. Focus op alle impact – positief en negatief – en daar actief op te sturen, zal op termijn ook zorgen voor een betere economische groei, een betere winstontwikkeling en daardoor een beter rendement.

Han Dieperink, Chief Investment Officer

Disclaimere