In aanloop naar de verkiezingen worden er weer veel beloftes gedaan, om maar vooral stemmen te trekken. Helaas rammelt het nogal voor wat betreft het financieren van die beloftes. Democratie mag dan veruit het beste systeem zijn, maar het is wel een systeem met onvolkomenheden. Nu gaan er dit en volgend jaar bijzonder veel mensen naar de stembus. De lange lijst van landen is indrukwekkend.  Natuurlijk willen zittende regeringen er wel voor zorgen dat de economie in aanloop naar de verkiezingen optimaal presteert. Een strateeg in het campagneteam van Bill Clinton gebruikte de recessie begin jaren negentig om daarmee Bush senior te verslaan: ‘It’s the economy, stupid’.  De verkiezingen kunnen ervoor zorgen dat zittende regeringen er alles aan doen om een eventuele recessie uit te stellen. Tegelijkertijd lopen de schulden van overheden op en stijgen de rentelasten nog harder, daarmee dreigt eerst het zoet en daarna extra veel zuur.

Laffer-curve

Het is ook mogelijk om door belastingen te verlagen de belastingopbrengst te vergroten. In de Nederlandse begroting is dat zelfs relatief eenvoudig, bijvoorbeeld door de box 3 heffing af te schaffen of door pensioenuitkeringen niet meer te belasten. President Reagan gebruikte de Laffer-curve als argument om de belastingen te verlagen. Bij de Laffer-curve is de belastingopbrengst bij een belastingtarief van 0 procent uiteraard nihil, maar ook bij een belastingtarief van 100 procent is de opbrengst eveneens nihil volgens Laffer. Het klopt natuurlijk dat belastingen invloed hebben op economisch gedrag. Juist financiële prikkels zijn erg sterk. Het gaat bij belastingen zelfs zo ver dat als beleggers zouden kunnen kiezen tussen hetzelfde nettorendement, ze toch een voorkeur lijken te hebben voor rendement waarover geen belastingen hoeven te worden betaald.

Te hoge belastingen leveren minder op

Dat zorgt ervoor dat sommigen wel erg ver gaan om belastingen te besparen. In de praktijk zijn hier voldoende voorbeelden van. Toen de Franse overheid het marginale tarief voor de inkomstenbelasting verhoogde naar 75 procent, vertrokken rijke Fransen zo massaal dat deze maatregel maar weer werd teruggedraaid. Daarvoor in de plaats ging Macron toen maar de middengroepen op het platteland zwaarder belasten, maar die hebben inmiddels allemaal een geel hesje aangetrokken. Een groot deel van het gemiddelde inkomen op het Franse platteland gaat op aan de vaste lasten. Het weinige vrije besteedbare inkomen dat opgaat aan een rugby-wedstrijd en een biertje in het weekend, verdween toen de belasting op energie met 50 procent werd verhoogd. In Frankrijk voldoende voor een revolutie, maar ook de Romeinen onderkenden het belang van brood en spelen al.

Marginale tarieven in Nederland richting de 100 procent

Opvallend genoeg is er sinds kort ook in Nederland oog voor de economische effecten van hoge marginale tarieven en dan wel in combinatie met toelagen van overheid en gemeentes. Enerzijds is er een tekort op de arbeidsmarkt, maar dat is oplosbaar als iedereen meer zou gaan werken. Alleen nadert de marginale belastingdruk de 100 procent als mensen van deeltijd naar voltijd of van bijstand naar werk zouden overschakelen. Niet vreemd dat we zo veel mensen hebben die in deeltijd werken. Het is vreemd dat politici totaal geen oog lijken te hebben voor het economische effect van belastingen. Waarschijnlijk komt dit door dat de verkiezingscyclus relatief kort is. Ze gaan liever voor en klein winstjes op korte termijn dan hoofdprijs op lange termijn.

Samenleving uit balans

De Laffer-curve heet eigenlijk de Ibn Khaldun-curve. Deze filosoof/econoom uit de 14^e eeuw beschreef al dat de overheid in elke samenleving bij aanvang vrij klein is, soms slechts enkele procenten van de totale economie. Na verloop van tijd willen machthebbers (democratisch of niet) in het zadel blijven en moeten daarom beloftes doen aan groepen in de samenleving om steun te krijgen en te houden. Na verloop van tijd zijn er steeds meer groepen die ‘iets’ krijgen van de overheid. Op een gegeven moment is de totale groep ontvangers veel groter dan de groep die per saldo de lasten draagt en dit vreet aan de sociale cohesie. Het gevolg is dat de groep van de betalers begint te krimpen (door hogere belastingen of simpelweg door emigratie) waardoor de betalers die achterblijven meer moeten betalen. Uiteindelijk is dit een onhoudbare situatie en volgens Ibn Khaldun is menig wereldrijk door dit gebrek aan sociale cohesie (asabiyya) ten onder gegaan.

De onbetaalbare welvaartsstaat

Helaas dreigt dit nu ook in veel westerse samenlevingen. Nadat eerst de welvaartsstaat werd opgebouwd, zorgde de concurrentie van de Aziatische middenklasse dat de westerse middenklasse er niet op vooruit kon gaan. In het verleden waren dat vooral mensen actief in de productie, maar in de toekomst is de dienstensector aan de beurt. Wereldwijd gezien is dit een sterk positieve ontwikkeling, want het heeft ervoor gezorgd dat heel veel mensen meer dan 2 dollar per dag (de armoedegrens) hebben te besteden. De terugval in westerse samenlevingen is opgevangen door meer subsidies vanuit de overheid. In veel gevallen betekent dit dat een groot deel van de bevolking effectief geen belastingen hoeft te betalen en op het moment dat die groep een meerderheid heeft, hebben die ook een sterke prikkel om in verkiezingen de status quo te behouden. Uiteindelijk dreigt hierdoor het einde van een samenleving. In Frankrijk lost men dat meestal op met een revolutie (op naar de zesde republiek), in andere landen maakt men minder snel schoon schip.

De optimale belastingopbrengst

Een overheid die ongeveer 40 omvat van de totale economie is fiscaal en economisch redelijk optimaal bezig, al is daar natuurlijk – afhankelijk van de politieke kleur – veel discussie over. De Amerikanen zitten lager, maar de problemen in het onderwijs en de zorg daar betekenen dat het economische groeipotentieel niet wordt geoptimaliseerd. Europese landen doen het tegenovergestelde. Hier is de overheid vaak groter, waardoor steeds meer particulier initiatief de kop in wordt gedrukt. En het is uiteindelijk toch de particuliere sector die zorgt voor de vereiste groei om alles te kunnen financieren. Vervelend bovendien is dat politici tegenwoordig een voorschot nemen op de toekomst door de financiering niet te dekken door hogere belastinginkomsten, maar door hogere schulden. Opeens lijkt daardoor de moderne monetaire theorie (ook wel bekend als de magic money tree) te werken, maar dat maakt het probleem alleen maar groter.

Han Dieperink, Chief Investment Strategist

Disclaimer