Door de snelle stijging van de rente in de afgelopen twee jaar is de kans op een financieel ongeluk toegenomen. Tijdens de lange periode dat de rente extreem laag of zelfs negatief is geweest, is er in verschillende delen van de economie simpelweg te veel risico genomen in de vorm van te veel leverage. Op het moment dat de risico’s zo groot zijn geworden dat ze het financiële systeem raken, is er sprake van een systeemrisico. Dan kan de centrale bank niet veel anders dan de rente verlagen. De energietransitie is een goede kandidaat voor zo’n systeemcrisis. Economisch gezien is het namelijk niet rationeel om in zo’n snel tempo over te stappen van fossiele brandstoffen naar alternatieve energie. Dat kan alleen met subsidies. Veel bedrijven rondom de energietransitie zijn allesbehalve winstgevend, maar worden wel gedwongen om snel te groeien. Dat betekent dat er veel geld bij moet en de kosten van de energietransitie in de eurozone worden geraamd op zo’n 5 biljoen euro.

Vijf biljoen euro

Die kostenraming van vijf biljoen euro is gebaseerd op de rente van enkele jaren geleden, in een tijd dat de rente nog langer laag zou blijven. Inmiddels is de rente gestegen en komt het ene na het andere bedrijf dat betrokken is bij de energietransitie in de problemen. Zo krijgt Siemens Energy voor 16 miljard steun van de Duitse overheid. Het bedrijf verliest dit jaar 4,8 miljard euro en waarschuwde bovendien dat de problemen de komende jaren zullen aanhouden. Veel geplande investeringen op het gebied van de energietransitie gaan niet door vanwege de hoge rente. Afgelopen week werden twee investeringsprojecten van Orsted in de Verenigde Staten stilgelegd. In de dagen daarvoor had Orsted nog gelobbyd bij het Witte Huis voor extra subsidie, maar dat zat er na de 370 miljard dollar subsidie via de Inflation Reduction Act kennelijk niet meer in. Nu dreigt S&P de credit rating te verlagen, gelet op de veel grotere omvang van de verliezen. In 2020 lag de marktkapitalisatie van Orsted boven die van BP, inmiddels is BP ruim vijf keer zo veel waard.

Projecten gaan in de ijskast

In oktober werd ook al een miljardenproject geschrapt dat CO2 moest afvangen. Dat bedrijf, Navigator CO2, werd lange tijd gesteund door Blackrock. Ondanks ook hier de steun van de Inflation Reduction Act lukte het niet om de financiering rond te krijgen. Dat betekent dat de Verenigde Staten waarschijnlijk niet de doelen van Parijs gaat halen. Naast Orsted zijn ook bedrijven als Avangrid en Shell gestopt met investeren. Het oorspronkelijke doel was dat 80 procent van de elektriciteitsvoorziening in de VS zou worden gegenereerd met duurzame energie. Dat gaat nu niet lukken. Er ligt in de Verenigde Staten gemiddeld vijf jaar tussen de aanvraag voor een project op het gebied van alternatieve energie en het moment van de daadwerkelijke productie. Ook in de Verenigde Staten zijn er overigens grote problemen met het elektriciteitsnetwerk. Als projecten niet kunnen leveren aan het net, trekken financiers zich nog sneller terug.

Minder vraag naar elektrische auto’s

Afgelopen week schrapte GM ook het plan om 400.000 elektrische auto’s te bouwen voor medio 2024. Ook Ford ziet een vervlakking van de groeicurve en stelt een 12 miljard investering in elektrische auto’s verder uit, na over de eerste negen maanden van dit jaar 3,1 miljard dollar te hebben verloren op elektrische auto’s. Daarmee lijkt de doelstelling van Biden dat 50 procent van alle verkochte auto’s in 2030 elektrisch moeten zijn verder weg dan ooit. 

Tesla stopt met bouwen van een fabriek in Mexico en kwam opnieuw met een forse verlaging van de prijzen om de productie-aantallen te halen. Mercedes waarschuwde al voor de prijzenoorlog in elektrisch auto’s nu de vraag ver achterblijft bij de te hoge verwachtingen.  BYD is inmiddels de grootste producent van elektrische auto’s. De plannen om Chinese elektrische auto’s extra te belasten zullen er alleen maar voor zorgen dat de animo voor elektrische auto’s verder zal afnemen. Zonder fiscale impulsen zijn er weinig automobilisten die kiezen voor elektrisch.

De snelheid waarmee veel projecten in de ijskast worden gezet is verbluffend, zeker gelet op de voortdurende dsteun van overheden. Zelfs voor de ECB is de energietransitie zo mogelijk belangrijker dan het bestrijden van inflatie. Naast de gestegen rente is er natuurlijk ook de concurrentie van China. Dat was al zo bij de zonnecellen, waar China op een gegeven moment 90 procent marktaandeel had, maar nu komen producenten van windmolens zoals Vestas en Siemens Energy (Gamesa) ook in de problemen.  

Alternatieve energie wordt in snel tempo duurder

Zonnecellen en windmolens uit China zijn goedkoop en de Europese aardgasprijzen zijn vergeleken met enkele jaren geleden verdrievoudigd. Desondanks zorgt de hogere rente en de beperkte ruimte op het elektriciteitsnetwerk er voor dat dergelijke projecten niet kunnen concurreren met fossiele alternatieven, althans kennelijk niet zonder nog meer subsidie van de overheid. Centrale banken zijn onderdeel van die overheid en hebben gezien hun eerdere ambities nu een sterke groene prikkel om de rente te verlagen en zo de duurzame energiesector te steunen. De inwoners van Groot-Brittannië moeten dit jaar 6 miljard pond extra betalen voor duurzame energiebedrijven die zijn omgevallen. In Nederland staan nog drie kolencentrales die driedubbel (door consumenten) worden betaald voor hun energie, omdat ook Nederland de doelstellingen van Parijs wil halen. Dat terwijl duurzame energie in snel tempo (veel) duurder wordt dan energie uit fossiele brandstoffen.

Han Dieperink, Chief Investment Officer

Disclaimer